Czy biegły toksykolog powinien mieć wątpliwości dotyczące klasyfikacji GBL?
Wątpliwości dotyczące klasyfikacji GBL, jakie może w pierwszej chwili mieć biegły sądowy, mogą wynikać z interpretacji określenia „estry”. Traktując estry w najbardziej powszechnym rozumieniu jako pochodne kwasu karboksylowego oraz alkoholu można stwierdzić że GBL nie spełnia tych warunków. Warunki takie powinien spełniać zaś każdy inny ester kwasu 4-hydroksymasłowego (GHB) takiej jak na przykład ester etylowy, propylowy itd. Jednakże jak wskazuje nieco głębsza analiza, rysująca się sprzeczność ma charakter jedynie pozorny. Jak można bowiem przypuszczać, na podstawie racjonalnych przesłanek, celem ustawodawcy było sięgnięcie po najlepsze z możliwych rozwiązań prawnych i uwzględnienie oprócz związków wyjściowych, które mogłyby podlegać reakcji estryfikacji, eteryfikacji czy też reakcji tworzeniu soli również odpowiednich pochodnych mogących powstawać w tego typu reakcjach. Pochodne te z kolei mogą być stosunkowo prosto przekształcane w związek wyjściowy.
Tak więc w przypadku estru etylowego, propylowego itd. kwasu 4-hydroksymasłowego (GHB) przedmiotowe estry mogą być w reakcji hydrolizy przekształcone w kwas 4-hydroksymasłowy (GHB) oraz odpowiedni: alkohol etylowy, propylowy itd. Z kolei biorąc pod uwagę γ-butyrolakton (GBL) związek ten w reakcji hydrolizy również odtwarza kwas 4-hydroksymasłowego (GHB) z tą tylko różnicą, że nie odtwarza dodatkowego alkoholu. Jednak brak odtwarzania alkoholu nie ma żadnego znaczenia w kontekście związku pierwotnego, który jest związkiem kontrolowanym, a jest nim przecież kwas 4-hydroksymasłowy (GHB). Stwierdzenie, że GBL nie powinien być traktowany jak związek kontrolowany mogłoby być możliwe gdyby przyjąć, że estry wewnątrzcząsteczkowe (laktony) stanowią odrębną grupę związków w stosunku do estrów. Z taką argumentacją jednak nie sposób się zgodzić, gdyż estry stanowią związki posiadające w swojej cząsteczce grupę estrową, a takie warunki spełnia również GBL, przez co stwierdzenie, że związek ten jest estrem w mojej opinii jest ze wszech miar uzasadnione. Dodatnie zaś określenia pomocniczego „wewnątrzcząsteczkowy” stanowi jedynie uszczegółowienie charakteru tego związku.
Zgodnie z dokumentem „Nomenklatura Związków Organicznych Rekomendacje IUPAC i Nazwy Preferowane 2013” laktony omawiane są łącznie z estrami w grupie „P-65.6.3 Estry, laktony i związki pokrewne”. Przy czym występujące różnice w nazewnictwie odnośnie poszczególnych podgrup estrów w żaden sposób nie stanowią argumentu, iż któraś z podgrup taka jak na przykład laktony zostaje wyrzucona poza obręb szerokiej grupy estrów. Tak więc, w tym przypadku brak jest podstaw do wysuwania stwierdzeń, że problem dotyczący g-butyrolaktonu stanowi przykład wykładni rozszerzającej w prawie karnym oraz iż nie wymienienie tego związku z nazwy stanowi istotną wątpliwość, co do klasyfikacji tego związku, która powinny być rozstrzygane na korzyść obywateli (in dubio pro reo).
Co więcej jako przykład niedopuszczalnych i naciąganych praktyk należy uznać podejście zawężające określenia ustawowe „estry” jedynie do tzw. estrów właściwych, gdyż ustawa i rozporządzenie dotyczące substancji kontrolowanych w żadnym miejscu nie zawierają takiego ograniczenia. Ekspertyzy z zakresu Chemii Sądowej i Toksykologii sporządzane na potrzeby organów procesowych: Sądów, Prokuratur i Policji jak również opinie chemiczne i toksykologiczne sporządzane na zapotrzebowanie osób i firm prywatnych zawierające tego typu sugestie nie tylko nie są w żaden sposób uprawnione, ale są wręcz szkodliwe i wprowadzające w błąd.
Co gorsza mogą one być również sporządzane przez osoby o ugruntowanym autorytecie naukowym, co dodatkowo zaciemnia obraz sprawy utrudnia weryfikację takich opinii.
Odpowiadając na postawione w tytule pytanie: „γ-butyrolakton - kontrolowany czy też nie?” pomimo szeregu pozornych wątpliwości stwierdzam jednoznacznie, że związek ten jest kontrolowany na gruncie obowiązujących w polskim prawie zapisów. Niemniej jednak w celu usunięcia wątpliwości, które mogą pojawić się u szeregu osób m.in. biegłych toksykologów, chemików, instytucji zlecających i wykonujących opinie chemiczno-toksykologiczne, jak również osób nie mających wykształcenia i wiedzy typowo chemicznej, a zainteresowanych przemysłowym wykorzystaniem GBL, pomocne byłoby bezpośrednie wpisanie g-butyrolaktonu na listę związków kontrolowanych.
Źródła
1. E. Gomółka B. Bystrowska, K. Ciszowski, B. Groszek, B. Szkolnicka Acute poisoning with liquid containing gamma-butyrolactone (GBL) Problems of Forensic Sciences 2012, 89, 99–108;
http://www.forensicscience.pl/component/option,com_jbook/Itemid,99999999...
2. J. M. Corkery, B. Loi, H. Claridge, C. Goodair, O. Corazza, S. Elliott, F. Schifano, Gamma hydroxybutyrate (GHB), gamma butyrolactone (GBL) and 1,4-butanediol (1,4-BD; BDO):
A literature review with a focus on UK fatalities related to non-medical use Neuroscience and Biobehavioral Reviews 53 (2015) 52–78;
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25843781
3. Gamma‐butyrolactone (GBL) Critical Review Report, Expert Committee on Drug Dependence, Thirty‐sixth Meeting, Geneva, 16‐20 June 2014;
http://www.who.int/medicines/areas/quality_safety/4_3_Review.pdf
4. P. Chwaluk, G. Rejmak, Ostre zatrucie gamma-butyrolaktonem z zespołem abstynencyjnym, Przegląd Lekarski 2011/68/8;
5. E. Sřderlund, The Nordic Expert Group for Criteria Documentation of Health Risks from Chemicals and The Dutch Expert Committee on Occupational Standards 135. γ-Butyrolactone (gbl), National Institute for Working Life Nordic Council of Ministers
http://www.inchem.org/documents/kemi/kemi/ah2004_07.pdf
6. https://cleanandsolve.com/pol/
7. Komunikat nr 3/2016 Głównego Inspektora Farmaceutycznego z dnia 15.04.2016 r.
https://www.gif.gov.pl/pl/decyzje-i-komunikaty/komunikaty/874,KOMUNIKAT-...
8. Nomenklatura Związków Organicznych Rekomendacje IUPAC i Nazwy Preferowane 2013
http://cryst.p.lodz.pl/KTCh/index.php?id=materialy
