Toksykologia środowiskowa i przemysłowa

Substancje skażające (ang. pollutants) są szkodliwe dla człowieka i innych gatunków żyjących w środowisku.

Podział między obie grupy substancji występujących w środowisku nie zawsze jest precyzyjny. Wiele metali w małych ilościach, niezbędnych dla wielu gatunków, w większych ilościach działa toksycznie. Nieraz pod wpływem czynników fizykochemicznych metale ulegają przemianie z formy nieszkodliwej w szkodliwą. Związki glinu, stanowiące integralnych składnik skorupy ziemskiej, są w normalnych warunkach całkowicie nieszkodliwe. Jednak pod wpływem kwaśnych opadów, przechodząc w formę rozpuszczalną, zjonizowaną, wywierają szkodliwy wpływ na korzenie roślin, powodując wyginięcie wielu gatunków ryb, doprowadzają do zaniku życia w zbiornikach wodnych.

Szkodliwe działanie danego związku chemicznego na środowisko człowieka zależy od takich czynników jak m.in.:

• wielkości produkcji i rozmieszczenia geograficzne danego związku chemicznego;
• trwałości substancji w środowisku;
• zdolności do gromadzenia w środowisku oraz kumulacji w łańcuchu pokarmowym;
• wielkości narażonej populacji ;
• toksyczności danego związku chemicznego dla różnych gatunków;
• wpływu na różne czynniki fizyczne i chemiczne środowiska (np. pH gleby).
• Każda potencjalnie szkodliwa substancja, zanim wejdzie w kontakt z organizmem człowieka (nawóz, dodatek do żywności, leki, pestycydy itd.) musi przejść fazę produkcji przemysłowej. W przemyśle substancje toksyczne mogą stwarzać zagrożenie dla ludzi w nim zatrudnionych.

Toksykologia przemysłowa jest nauką stosowaną, zajmującą się badaniem substancji chemicznych występujących w przemyśle pod kątem ich wpływu na zdrowie człowieka. Działania w tym kierunku obejmują:

• ocenę toksyczności substancji występujących w przemyśle lub substancji planowanych do wprowadzenia do przemysłu;
• nadzór nad zdrowiem robotników narażonych na substancje toksyczne;
• ocenę narażenia robotników, głównie przez monitoring powietrza i materiału biologicznego pod kątem stężeń substancji toksycznych.

W warunkach przemysłowych substancje toksyczne mogą się wchłaniać do organizmu przede wszystkim drogą oddechową. Dotyczy to wszystkich stanów skupienia: gazów, par, dymów i pyłów. Wchłanianie w drogach oddechowych jest na ogół wydajne i wynosi zwykle 50 - 90 %. Wchłanianie substancji przez skórę jest bardziej zróżnicowane. Problem dotyczy głównie wchłaniania przy bezpośrednim kontakcie substancji ze skórą względnie odzieżą. Wchłanianie drogą pokarmową może mieć miejsce przy spożywaniu posiłków w miejscu pracy, a także u palaczy.

W praktyce ocena narażenia na substancje obecne w powietrzu na stanowiskach pracy sprowadza się do porównania stężeń substancji w powietrzu zmierzonych na stanowiskach pracy ze stężeniami uznanymi za dopuszczalne (NDS).

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy z dnia 6 czerwca 2014 r. (tekst jednolity, Dz.U. 2017 poz. 1348):

1. Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) − wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8- godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. − Kodeks pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń;

2. Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) − wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina;

3. Najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) − wartość stężenia, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie.