W dniu 21 sierpnia 2018 r. weszła w życie Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. 2018 poz. 1490). Wydawać by się mogło, że to jeszcze jedno z całego szeregu uaktualnień ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, które miały miejsce na przestrzeni ostatnich kilku lat, wprowadzających jedynie doraźne rozwiązania w zakresie problematyki negatywnego wpływu nowych substancji psychoaktywnych na zdrowie i życie osób po nie sięgających. Dotychczas wdrażane zmiany miały charakter krótkotrwały, co było związane z pojawianiem się coraz to nowszych substancji w miejsce tych obejmowanych kontrolą. Pojawianie się z kolei nowych związków chemicznych wymagało kolejnej nowelizacji i sytuacja powtarzała się w sposób cykliczny. Ta więc kluczowe pytanie dotyczy tego czy sytuacja taka będzie miała miejsce również i tym razem?
Każdorazowe zmiany aktu prawnego jakim jest ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii wymagają od osób profesjonalnie zajmujących się opiniowaniem w zakresie Chemii Sądowej i Toksykologii zapoznania się z wprowadzanymi modyfikacjami. Związane jest to chociażby z faktem, iż pytania stawiane przez organy procesowe: Sądy, Prokuratury, Policję bardzo często dotyczą nie tylko właściwości badanych substancji, ale także kwestii obecności poszczególnych związków na listach substancji kontrolowanych. Jednak samo zapoznanie się z wprowadzanymi zmianami nie jest wystarczające. Jeśli celem danego biegłego jest nieustanne dążenie do tego, aby móc wykonywać jak najlepsze opinie z zakresu Chemii Sądowej jak również najwyższej jakości Opinie Toksykologiczne, to w obu tych przypadkach koniecznością staje się przeprowadzenie dogłębnej analizy wprowadzanych zmian, tak aby możliwe było określenie czy i w jaki sposób mogą one ewentualnie wpłynąć na wnioski końcowe wydawanych ekspertyz. Zasada eklektyzmu obowiązuje także w codziennej pracy biegłego sądowego. W tym przypadku jedną z najbardziej pożądanych cech stanowi umiejętność sprawnej kompilacji wiedzy, doświadczenia, praktyki laboratoryjnej, przekrojowego analizowania i wykorzystywania źródeł naukowych ze sprawnym poruszaniem się w zagadnieniach prawnych znajdujących się w obszarze, który związany jest z wykonywaniem profesjonalnych ekspertyz sądowych. Są to jedne z głównych przesłanek jakie skłaniają mnie do podjęcia tego trudnego, ale równocześnie niezwykle ważnego tematu. Jednocześnie chciałbym to zagadnienie przedstawić przede wszystkim z perspektywy pracy i praktyki biegłego sądowego.
Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii w opiniowaniu z zakresu Chemii Sądowej i Toksykologii.
Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z 29 lipca 2005 r. jest jednym z najbardziej istotnych aktów prawnym, na którego zapisy musi zwracać uwagę biegły sądowy z zakresu Chemii Sądowej i Toksykologii. Jak to już zaznaczono powyżej, nie mniej istotne są także zmiany jakie wprowadzane są przez Prawodawcę do tej Ustawy. Podstawowe pytanie jakie przez długie lata stawiane było przez organy procesowe - Sądy, Prokuratury, Policję dotyczyło faktu czy określone substancje i związki chemiczne, będące przedmiotem postępowania stanowią środek odurzający lub substancję psychotropową. Odpowiedź na to pytanie wymagała przeprowadzenia procesu identyfikacji chemicznej i sprawdzenia czy substancje lub związki chemiczne, których obecność stwierdzono w nadesłanym materiale znajdowały się na wykazach środków odurzających i substancji psychotropowych stanowiących odpowiednio załączniki nr 1 i 2 do przedmiotowej ustawy.
Nowelizacje ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z 29 lipca 2005 r. rozszerzające listy związków i substancji kontrolowanych
W odpowiedzi na występujące w Polsce nowe zjawisko handlu i używania dopalaczy, w latach 2009-2010 wprowadzono trzy nowelizacje prawa narkotykowego mające na celu ograniczenie ich używania, z których dwie rozszerzały listy związków i substancji kontrolowanych.
Ustawą z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 63 poz. 520) rozszerzono grupę środków odurzających o BZP, JWH-018 oraz 16 roślin, co do których zachodziło podejrzenie, że wchodzą w skład tzw. dopalaczy. Zmiana dotyczyła roślin żywych, suszu, nasion, wyciągów oraz ekstraktów: Argyreia Nervosa, Banisteriopsis Caapi, Calea Zacatechichi, Catha Edulis, Echinopis Pachanoi, Kava Kava, Leonotis Leonurus, Mimosa Tenuiflora, Mitragyna Speciosa, Nymphea Caerulea, Peganum Harmala, Psychotria Viridis, Rivea Corymbosa, Salvia Divinorum, Tabernanthe Iboga, Trichocereus Peruvianus.
Ustawą z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 143 poz. 962) dodano do jej załączników mefedron (4-MMC) oraz 9 syntetycznych kannabinoidów: JWH-073, JWH-398, JWH-250, JWH-200, CP 47,497 oraz homologi C6, C8, C9, HU-210.
Trzecia z nowelizacji tj. Ustawa o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej z dnia 8 października 2010 roku (Dz. U.
z 2010 r. Nr 213, poz. 1396) nie rozszerzała wykazu środków kontrolowanych. Warto jednak wskazać na zawarte w niej nowe rozwiązania. Ustawa wprowadziła m.in. zakaz reklamy sugerującej, że produkty użyte nawet niezgodnie z przeznaczeniem posiadają właściwości psychoaktywne, takie jak substancje psychotropowe i środki odurzające. Złamanie powyższych przepisów zagrożone było karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku. Ustawa wprowadziła zakaz wytwarzania i wprowadzania do obrotu środków zastępczych. Za złamanie zakazu wprowadzania do obrotu środków zastępczych obowiązywała kara pieniężna od 20 000 do 1 000 000 złotych. Kara miała być wymierzana w drodze decyzji właściwego miejscowo inspektora sanitarnego. Instytucją odpowiedzialną za kontrolę postanowień ustawy był Główny Inspektor Sanitarny. Poza wskazanymi powyżej zmianami w prawie narkotykowym, nowelizacja objęła także ustawę o Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Zmodyfikowane zostały przepisy związane z ogólnym bezpieczeństwem produktów spożywczych. Wprowadzono przepis, który w przypadku uzasadnionego podejrzenia, że produkt może być niebezpieczny, daje możliwość właściwemu inspektorowi sanitarnemu wycofania produktu na okres do 18 miesięcy, w celu badań i weryfikacji jego szkodliwości. Przepis ten nie dotyczył produktów regulowanych oddzielnymi przepisami. Ponadto inspektor sanitarny miał prawo nakazać zaprzestania działalności podmiotu wprowadzającego do obrotu środki zastępcze na czas do 3 miesięcy w celu usunięcia zagrożenia.
Kolejną nowelizację wprowadzono Ustawą z dnia 15 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. 2011 nr 105 poz. 614) przez co wykaz związków kontrolowanych rozszerzono o kolejne 23 związki: AM-694, JWH-00, JWH-019, JWH-081, JWH-122, JWH-203, JWH-210, JWH-250, AM-694, RCS-4, 4-EMC, 4-MEC, 4-FMC, metedron, metamfepramon, metylon, butylon, TFMPP, pFPP, MBZP, 2C-E, MDPEA, MDPV, fluoroamfetamina, nafyron.
Przed omówieniem nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii wprowadzonej w roku 2018 z całą pewnością należy odnieść się również do nowelizacji tej ustawy, która miała miejsce w roku 2015. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. zmianie ustawy
o przeciwdziałaniu narkomanii oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r., poz. 875) wprowadziła do wykazów środków odurzających i substancji psychotropowych 114 nowych substancji stwarzających bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi. Substancje, które od dnia 1 lipca 2015 r., zostały objęte kontrolą to:
- syntetyczne kannabinoidy: JWH-015, JWH-098, JWH-251, JWH-307, JWH-166, JWH-201, JWH-208, JWH-302, JWH-368, AM-2201, 3-(4-hydroksymetylobenzoilo)-1-pentyloindol, 5-FUR-144, A-834,735, AM-2233, AM-1248, APICA, APINACA, MAM-2201, RCS-2, UR-144, AB-001, EAM-2201, 5F-AKB-48, 5F-PB-22, AM-1220, AB-FUBINACA, STS-135, QUCHIC, QUPIC, THJ-018;
- pochodne katynonu: 3-FMC, 3,4-DMMC, pentedron, bufedron, etkatynon, pentylon, MPBP, pMPPP, brefedron, 4-metylo-bufedron (metylobufedron), dibutylon, α-PPP, etylon, 3-MMC, izo-pentedron, α-PVP, αPBP, MDPBP, NEB, 4-BEC, 4-Cl-α-PPP, α-PHP, heksedron, Eutylon, MDPPP;
- pochodne fenyloetyloaminy 2C-G, 2C-N, 25C-NBOMe (2C-C-NBOMe), 25D-NBOMe, 25E-NBOMe, 25G-NBOMe, 25N-NBOMe, 2C-D, 2C-P, 2C-C, 25H-NBOMe, 25I-NBOMe, 25B-NBOMe, 4-MA, TMA-6, proskalina, MMDPEA, 25i-NBMD;
- pochodne piperazyny: DBZP, MeOPP, mCPP;
- pochodna piperydyny: 2-DPMP
- pochodne tryptamin: 4-AcO-DiPT, 4-AcO-DMT, 5-MeO-DALT, 5-MeO-DMT, 4-HO-MET, 4-AcO-MET, 4-HO-DiPT, 5MeO-MiPT;
- inne substancje chemiczne: D2PM, 2-AT (2-aminotetralina), 2-AI (2-aminoindan), etylofenidat, metoksetamina MXE, 3-MeO-PCE, 5-IT, dimetokaina, fluorotropakokaina, zaleplon, zopiklon, tapentadol, RH-34, 6-APDB, 5-APB, 5-MAPB, MPA, 6-APB,butyrfentanyl, syntekaina, kamfetamina, 26 4-fluoro-butyrfentanyl, 3-MeO-PCP, mitragynina, salwinoryna A, 3F-MA, AH-7921, MT-45, nalbufina.
Poza literalnym wprowadzeniem do wykazów ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii listy 114 związków istotną kwestię stanowiło wprowadzone tą nowelą pojęcie „nowej substancji psychoaktywnej”. Zgodnie z podaną definicją była nią substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego w każdym stanie fizycznym, o działaniu na ośrodkowy układ nerwowy, określona w przepisach wydanych na podstawie art. 44b ust. 2 ustawy
o przeciwdziałaniu narkomanii. Na jego podstawie Minister właściwy do spraw zdrowia był zobowiązany do określania, w drodze rozporządzenia, wykazu nowych substancji psychoaktywnych obejmującego te substancje lub ich grupy, które wywierają wpływ na zdrowie lub życie ludzi lub powodują możliwość wywołania szkód społecznych. Ich wytwarzanie i wprowadzanie do obrotu było zabronione na gruncie prawa administracyjnego.
Zmianie uległo także pojęcie środka zastępczego, który zdefiniowany został jako produkt zawierający, co najmniej jedną nową substancję psychoaktywną lub inną substancję
o podobnym działaniu na ośrodkowy układ nerwowy, który może być użyty zamiast środka odurzającego lub substancji psychotropowej lub w takich samych celach jak środek odurzający lub substancja psychotropowa, których wytwarzanie i wprowadzanie do obrotu nie jest regulowane na podstawie przepisów odrębnych.
