4-metyloetkatynon (4-MEC) jest związkiem z grupy katynonów, wykazującym działanie psychostymulujące i przyjmowanym jako tzw. rekreacyjny stymulant. Związek ten jest homologiem mefedronu (4-metylometkatynonu, 4-MMC). Pierwsze oficjalne zgłoszenie 4-MEC do Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA) miało miejsce do w 2010 roku. Opisy zamieszczane przez użytkowników forów internetowych poświęconych przekazywaniu doświadczeń dotyczących spożywania środków psychoaktywnych wskazują, że 4-MEC wpływa na poprawę samopoczucia i wywołuje umiarkowaną euforię jednakże jego oddziaływanie jest mniej intensywne i bardziej krótkotrwałe niż w przypadku mefedronu. Efekt jego działania jest porównywany także z efektami przyjmowania MDMA, amfetaminy i kokainy. Jak dotychczas brak jest doniesień literaturowych dotyczących medycznego (terapeutycznego) zastosowania 4-MEC. Związek ten nie jest również wykorzystywany w przemyśle i rolnictwie.
4-metyloetkatynon (4-MEC) występuje najczęściej w postaci proszku lub substancji krystalicznej, może również wchodzić w skład mieszanek ziołowych i rzadziej kapsułek. Związek ten jest przyjmowany najczęściej donosowo poprzez jego wciąganie lub doustnie, może być również przyjmowany dożylnie, doodbytniczo lub w inny nietypowy sposób.
Orientacyjne dawki 4-MEC
Doustnie:
Dawka niska: 50 - 100 mg
Dawka przeciętna: 100 - 200 mg
Dawka wysoka: powyżej 200 mg
Donosowo:
Dawka niska: 25 - 40 mg
Dawka przeciętna: 40 - 100 mg
Dawka wysoka: 100 - 150 mg i więcej
Czas trwania efektów:
Czas maksymalnego oddziaływania: 15 - 45 min.
Czas oddziaływania: 2 - 5 godz.
Czas występowania efektów niepożądanych: 2 - 4 godz.
Pożądane efekty oddziaływania 4-MEC to m.in.: zwiększone poczucie energii, koncentracja uwagi, empatia, otwartość, towarzyskość, gadatliwość, zwiększona wrażliwość na bodźce i wzrost libido. Do efektów niepożądanych należą: pocenie się, mdłości, wymioty, biegunka, szczękościsk, oczopląs, bezsenność, obniżony apetyt, palpitacje serca, halucynacje, rozdrażnienie i agresja. Szczegółowe efekty oddziaływania w przypadku spożywania wysokich dawek 4-MEC są podobne do tych opisywanych w przypadku innych katynonów. 4-MEC jest również często spożywany w kombinacjach zarówno z innych związkami z grupy katynonów jak również związkami psychoaktywnymi z innych grup. Działanie wypadkowe może być nieprzewidywane i prowadzić do stanów ostrych zatruć i włącznie ze śmiercią.
Rojek i współaut. podają, że 4-MEC mogło być bezpośrednią przyczyną zatrucia śmiertelnego. Autorzy opisują dwa przypadki zgonów związanych z zażyciem katynonów. Pierwszy przypadek dotyczący zatrucia mefedronen (4-metylometkatynonem, 4-MMC)
i metkatynonem. Drugi dotyczy zaś zatrucia 4-MEC i amfetaminą. W tym drugim przypadku 36 letni mężczyzna został znaleziony leżący w parku na trawie i nie okazywał on żadnych oznak życia. Na miejsce wezwana została karetka pogotowia ratunkowego, której załoga podjęła nieudaną próbę resuscytacji mężczyzny. Z poczynionych ustaleń wynikało, że osoba była nosicielem wirusa HIV i żółtaczki, a od 10 lat była także uczestnikiem terapii metadonowej, dla osób walczących z uzależnieniem. Z uwagi na to, iż mężczyźnie trudno było wytrwać w abstynencji poszukiwał on różnych środków przejściowych w drodze wychodzenia z nałogu. Przy mężczyźnie znaleziono woreczek foliowy, którego zawartość stanowił 4-MEC. Sekcja zwłok denata wykazała ślady ukłuć na skórze oraz m.in. obrzęk płuc, zatory wewnątrz organów wewnętrznych, arteriosklerozę średniego stopnia, zatory w mięśniu sercowym, zatory i obrzęki w płucach, nerkach i mózgu, a także zmiany w obrazie tkanki wątroby. Przyczyną śmierci była ostra niewydolność krążeniowo-oddechowa na skutek zatrucia 4-MEC przy równoczesnym pozostawaniu pod wpływem amfetaminy. We krwi denata stwierdzono bardzo wysokie stężenie 4-MEC - 1200 ng/ml oraz stężenie amfetaminy na poziomie 230 ng/ml.
Bottinelli i współaut. także opisują przypadek śmiertelnego zatrucia związanego z przyjęciem 4-MEC. Jak podają autorzy 36 letni mężczyzna uczestniczący w psychoterapii dla osób uzależnionych, który w przeszłości podejmował próby samobójcze, został znaleziony martwy w swoim mieszkaniu. Przy jego ciele znaleziono trzy puste strzykawki. Przyjaciel zmarłego wskazał, że mężczyzna przyjmował dożylnie narkotyki, które kupował poprzez Internet. Na ciele zmarłego znaleziono ślady po wkłuciach jak również ślady doodbytniczego przyjmowania różnych substancji. We krwi stwierdzono obecność hydroksyzyny w ilościach terapeutycznych (160 ng/ml) oraz bardzo wysokie stężenie 4-MEC, które wynosiło 14600 ng/ml we krwi. We krwi nie wykryto śladów innych związków w tym etanolu. Wewnątrz strzykawek stwierdzono ślady obecności 4-MEC. Stwierdzono, że bezpośrednią przyczyną śmierci było przedawkowanie 4-MEC.
Smith i współaut. z kolei opisują m.in. przypadek 22-letniego mężczyzny, który przyjął donosowo nieznaną ilość środków z grupy dopalaczy oraz spożył alkohol oraz palił marihuanę. Krótko po przyjęciu tych środków mężczyzna dostał ataku konwulsji, zaczął kaszleć krwią, po czym wystąpiły u niego objawy nagłej zapaści krążeniowo-oddechowej. Mężczyzna zmarł po przewiezieniu do szpitala około 4,5 godziny po przyjęciu środków psychoaktywnych. Analiza toksykologiczna wykazała obecność we krwi 4-MEC (167 ng/ml), etanolu (0,27 ‰) i paracetamolu (5 mg/l). Stwierdzono, że śmierć była związana z zażyciem 4-MEC.
Gil i współaut. opisują trzy przypadki związane z przyjmowaniem 4-MEC, w których badany był zarówno materiał w postaci proszku jak i materiał biologiczny. Pierwszy przypadek dotyczył mężczyzny, który zginął w wypadku samochodowym. Drugi przypadek dotyczył zatrucia mieszanego z udziałem 4-MEC, w którym przyczyną śmierci było spożycie
p-metoksyamfetaminy (PMA). W trzecim przypadku mężczyzna został zatrzymany za posiadanie narkotyków. W pierwszym przypadku we krwi i moczu denata stężenia 4-MEC wynosiły odpowiednio 152 ng/ml i 122 ng/ml, a ponadto we krwi i moczu stwierdzono obecność alkoholu etylowego na poziomie odpowiednio 1,2 ‰ i 1,9 ‰. W przypadku drugim stężenie 4-MEC we krwi wynosiło 56 ng/ml. Natomiast w trzecim przypadku mężczyzna miał stężenie 4-MEC we krwi na poziomie 46 ng/ml. Czystość zabezpieczonego 4-MEC w postaci proszku wynosiła 51 % i 78 %.
Jak podaje Pellegrini i współaut. 4-MEC jest również wykorzystywany jako związek używany do zwiększania odczuć i doznań seksualnych najczęściej w związkach homoseksualnych mężczyzn (chemsex). Autorzy wskazują na przypadek mieszanego zatrucia śmiertelnego związanego ze spożyciem 4-MEC i γ-butyrolaktonu (GBL) wykorzystywanych w celach seksualnych.
Jako ciekawostkę można wskazać iż jak podają Pichini i współaut. długotrwałe przyjmowanie 4-MEC w przypadku kobiety w okresie ciąży prowadzi do wystąpienia zespołu odstawienia u nowodorodka. Obecność 4-MEC została stwierdzona w próbkach włosów matki, a także smółki noworodka, co potwierdzało przechodzenie 4-MEC przez barierę krew/łożysko i narażenie płodu na działanie tego związku.
Według danych zawartych w raporcie Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z roku 2016 4-MEC jest kontrolowany w Bułgarii, Czechach, Danii, Estonii, Finlandii, Francji, Niemczech, Węgrzech, Irlandii, Litwie, Portugalii, Rumunii, Słowacji, Szwecji, Wielkiej Brytanii i Turcji. Związek ten jest kontrolowany również w Rosji, USA, Singapurze i Nowej Zelandii.
